Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο, Κέδρος
«Σύντροφε ανακριτά».
Αυτή η φράση θα ηχεί για
αρκετό καιρό στα αυτιά των μελών της λέσχης ανάγνωσης, τουλάχιστον αυτών που
αναγνώρισαν στο Κιβώτιο τη φήμη που
το ακολουθεί, ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο
Αλεξάνδρου δεν πρόλαβε να δει την επιτυχία του Κιβωτίου, που ήταν και το μοναδικό του μυθιστόρημα, αφού πέθανε
αρκετά νέος (56 ετών), μετανάστης στο
Παρίσι, αρκετά πικραμένος από τη ζωή και την πολιτική πραγματικότητα γύρω του.
Μαχητής αριστερός μέχρι το τέλος, είχε υποστεί πολλές διώξεις λόγω της
ανέντακτης και αμείωτης στάσης του. Το Κιβώτιο
είναι το έργο του που συμπυκνώνει την κριτική ματιά του, την αγωνιστική στάση
του και την ελεύθερη σκέψη του, που αρνούταν να μπει σε οποιαδήποτε καλούπια
του επιβάλλονταν, κυρίως από την επίσημη γραμμή της αριστεράς, την οποία
εγκατέλειψε νωρίς.
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης
εντάσσει Το Κιβώτιο στο ρεύμα του
«πολιτικού υπερρεαλισμού». Η υπόθεση είναι απλή: κατά τη διάρκεια του
εμφυλίου, μία ομάδα επίλεκτων του ΕΛΑΣ αναλαμβάνει μία αποστολή άκρως σημαντική
και μυστική, να μεταφέρει ένα κιβώτιο από την πόλη Ν στην πόλη Κ. Η παράδοση
του κιβωτίου θα είναι καθοριστική για τη νίκη. Η ιστορία γίνεται γνωστή μέσα
από τις επιστολές που γράφει ο φυλακισμένος πλέον ήρωας προς τον ανακριτή,
φυλακισμένος αφού αποδείχτηκε πως το κιβώτιο που κατάφερε ως μοναδικός επιζών
να παραδώσει στην πόλη Κ ήταν άδειο. Μέσα από τις επιστολές αυτές παρακολουθούμε
όχι μόνο την παράλογη πορεία της αποστολής, που υποχρεώνεται σε μάταιους
κύκλους στις ερημιές της Ελλάδας, αλλά και την εξέλιξη του χαρακτήρα του ήρωα, που
ξεκινά από τις βεβαιότητες της αριστερής του ιδεολογίας, για να καταλήξει σε
άπειρα ερωτήματα για την ορθότητα των επιλογών του και των πεποιθήσεών του. Ένας
ήρωας που τυφλωμένος από τα πολιτικά του πιστεύω δεν έχει διστάσει να προδώσει
φίλους, να μείνει ψυχρός στα μαρτύρια των ανθρώπων που θυσιάζουν ακόμα και τη
ζωής του γι αυτόν, αλλά κα στον ακρωτηριασμό της γυναίκας του.
Παρακολουθώντας τη ζωή
του Αλεξάνδρου (για παράδειγμα στο πολύ καλό ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ: μπορεί κανείς να καταλάβει πως πολλά από τα
γεγονότα που αναφέρονται στο Κιβώτιο
είναι αυτοβιογραφικά. Δε συμφωνήσαμε πάντως όλοι πως η φήμη του Αλεξάνδρου
είναι δίκαιη. Άλλοι θαυμάσαμε το λόγο του και τη γραφή του, άλλοι θεωρήσαμε πως
ήταν κουραστικός. Άλλοι θαυμάσαμε τη δαιδαλώδη πλοκή, άλλοι θεωρήσαμε πως
πέφτει σε πολλές επαναλήψεις και αποκαλύπτει γρήγορα όσα έχει να πει. Άλλοι
είπαμε πως υπάρχουν καλύτερα βιβλία για το συγκεκριμένο θέμα, άλλοι πως το θέμα
δεν τους αφορούσε πολύ κι άλλοι πως παρότι δε μας αφορούσε ο συγγραφέας μας
έκανε να μας αφορά. Όλοι συμφωνήσαμε πως η μεταφορά της κενής ιδεολογίας σε ένα
κενό κιβώτιο ήταν δυνατή, επιτυχημένη και διαχρονική. Για κάποιους από εμάς, το
βιβλίο θα μείνει στα αγαπημένα της βιβλιοθήκης μας και το «σύντροφε ανακριτά»
θα το θυμόμαστε, καθώς με όλα τα συμφραζόμενά του φαντάζει δυστυχώς πολύ
σύγχρονο.
Μάρθα Κοσκινά
Μάρθα Κοσκινά
